SERİ MUHAKEME USULÜ (EXPEDITED TRIAL)
GENEL BİLGİLER
Seri muhakeme usulü, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 250. Maddesi’nin 1. Fıkrasında sınırlı olarak sayılan (numerus clausus) suçlar için uygulanan alternatif bir yargılama yoludur. Seri muhakeme usulünün amacı, ceza davalarını etkin ve hızlı bir şekilde çözerek taraflar ve mahkemeler için zaman ve kaynak tasarrufu sağlamaktır. Seri muhakeme usulüne ilişkin hükümler, 7188 Sayılı Kanun’un 23. Maddesi ile 24.10.2019 tarihli ve 30928 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 01.01.2020 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
SERİ MUHAKEME USULÜNÜN KOŞULLARI
Cumhuriyet Savcısı tarafından yürütülen bir soruşturma evresi neticesinde, CMK’nın 250. Maddesinin 1. Fıkrasında sayılı suçlar bakımından kamu davası açılması için yeterli şüphe oluşturacak delil elde edilmesi halinde ve CMK’nın 171. Maddesinin 3. Fıkrası kapsamında kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmediği takdirde, seri muhakeme usulü uygulanır. Söz konusu suçlar bakımından, seri muhakeme usulü uygulanmaksızın iddianame düzenlendiği takdirde, iddianame Cumhuriyet Başsavcılığına iade edilir.
Seri Muhakeme Usulünün yürütülmesi gereken suçlar şunlardır:
a) Türk Ceza Kanununda yer alan;
1. Hakkı olmayan yere tecavüz (madde 154, ikinci ve üçüncü fıkra),
2. Genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması (madde 170),
3. Trafik güvenliğini tehlikeye sokma (madde 179, ikinci ve üçüncü fıkra),
4. Gürültüye neden olma (madde 183),
5. Parada sahtecilik (madde 197, ikinci ve üçüncü fıkra),
6. Mühür bozma (madde 203),
7. Resmi belgenin düzenlenmesinde yalan beyan (madde 206),
8. Kumar oynanması için yer ve imkan sağlama (madde 228, birinci fıkra),
9. Başkasına ait kimlik veya kimlik bilgilerinin kullanılması (madde 268), suçları.
b) 10/7/1953 tarihli ve 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunun 13 üncü maddesinin birinci, üçüncü ve beşinci fıkraları ile 15 inci maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında belirtilen suçlar.
c) 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanununun 93 üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen suç.
d) 13/12/1968 tarihli ve 1072 sayılı Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanunun 2 nci maddesinde belirtilen suç.
e) 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun ek 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde belirtilen suç.
SERİ MUHAKEME USULÜNÜN ŞÜPHELİYE TEKLİF EDİLMESİ
Cumhuriyet Savcısı ve kolluk görevlileri, şüpheliyi, seri muhakeme usulü hakkında bilgilendirdikten sonra, Cumhuriyet Savcısı tarafından şüpheliye müdafiinin huzurunda seri muhakeme usulünün uygulanması teklif edilmelidir. Şüphelinin avukatı bulunmaması durumunda ise baro tarafından avukat görevlendirilmesi istenmelidir. Şüpheliye uygulanacak yaptırımların neler olduğu açıklanmalı ve teklifin değerlendirilmesi için talebi halinde şüpheliye bir ayı geçmemek üzere süre verilmelidir. Şüphelinin bu usulün uygulanmasını kabul etmediğini bildirmesi veya kendisine verilen süre içinde mazereti olmaksızın gelmemesi halinde soruşturmaya genel hükümlere göre devam edilir.
SERİ MUHAKEME USULÜNDE YAPTIRIMIN BELİRLENMESİ
Şüpheli tarafından seri muhakeme usulü kabul edildiği takdirde, Cumhuriyet Savcısı TCK’nın 61. Maddesi’nin. 1. Fıkrasında belirlenen hususları göz önünde bulundurarak, soruşturmaya konu suç için öngörülen cezanın alt ve üst sınırı arasında tespit edeceği temel cezadan ve koşulları varsa zincirleme suç hükümleri uygulandıktan sonra belirlenen cezadan yarı oranında indirim uygulayacaktır. Söz konusu usul uygulandıktan sonra, Cumhuriyet Savcısı, belirlediği cezayı TCK’nın 50. Maddesi’nin 1. Fıkrasında yer alan seçenek yaptırımlara (adli para cezasına, mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesine vs.) çevirebilir veya 51. Madde uyarınca belirlenen cezanın iki yıl veya daha süreli hapis cezası olması halinde (fiili işlediği sırada on sekiz yaşını doldurmamış veya altmış beş yaşını bitirmiş olan kişiler bakımından üç yıl) daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı üç aydan fazla hapis cezasına mahkum edilmemiş olması ve soruşturma aşamasında gösterdiği pişmanlık dolayısıyla tekrar suç işlemeyeceği konusunda Cumhuriyet Savcısında bir kanaatin oluşması halinde erteleyebilir. Yine aynı şekilde CMK’nın 231. Maddesinin 5. Fıkrası kapsamında, belirlediği cezanın iki yıl veya daha az süreli hapis veya adli para cezası olması halinde, şüphelinin daha önce kasıtlı bir suçtan mahkum olmamış bulunması, Cumhuriyet Savcısınca şüphelinin yeniden suç işleyemeyeceği hususunda kanaate varılması ve mağdurun veya kamunun uğradığı zararın, aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi halinde hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verebilir. Uygulanan yaptırımlar yanında güvenlik tedbirlerinden biri de uygulanabilir.
TALEPNAMENİN DÜZENLENMESİ
Cumhuriyet savcısı, şüpheli hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını düzenleyeceği talepname ile yazılı olarak görevli mahkemeden talep eder. Talep yazısında;
a) Şüphelinin kimliği ve müdafii,
b) Mağdur veya suçtan zarar görenlerin kimliği ile varsa vekili veya kanuni temsilcisi,
c) İsnat olunan suç ve ilgili kanun maddeleri,
d) İsnat olunan suçun işlendiği yer, tarih ve zaman dilimi,
e) Şüphelinin tutuklu olup olmadığı; tutuklanmış ise, gözaltına alma ve tutuklama tarihleri ile bunların süreleri,
f) İsnat olunan suçu oluşturan olayların özeti,
g) Üçüncü fıkrada belirtilen şartların gerçekleştiği,
h) Belirlenen yaptırım ile beşinci ve altıncı fıkra uygulanmış ise bunlara ilişkin hususlar ve güvenlik tedbirleri,
gösterilir.
250. maddenin 8. Fıkrasına aykırı olarak düzenlenen, Cumhuriyet Savcısı tarafından belirlenen yaptırımda maddi hata olan, hükmün açıklanmasının geri bırakılması veya kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımlar, hapis cezasının ertelenmesi maddelerinin uygulanmasında objektif koşulların gerçekleşmediği ya da teklif edilen cezanın mahiyetine uygun bir güvenlik tedbiri belirtilmediği anlaşılan talep yazısı, Mahkeme tarafından eksikliklerin tamamlanması amacıyla Cumhuriyet Başsavcılığına iade edilir. Belirlenen eksiklikler tamamlanarak ve hatalı noktalar düzeltilerek yeniden hazırlanan talepname Mahkemeye gönderilir.
Mahkeme, şüpheliyi müdafii huzurunda dinledikten sonra, şüpheliye teklif edilen seri muhakeme usulünün şüpheli tarafından müdafii huzurunda kabul edilmesi şartının varlığı, eylemin seri muhakeme usulü kapsamında olması ve dosyadaki mevcut delillere göre mahkûmiyet kararı verilmesi gerektiği kanaatine varırsa talep yazısında belirtilen yaptırımdan daha ağır olmamak üzere hapis cezası, kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımlar, hapis cezasının ertelenmesi, hükmün açıklanmasının geri bırakılması veya bunların yanında güvenlik tedbirlerinin uygulanması doğrultusunda hüküm kurar; aksi takdirde talebi reddeder ve soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması amacıyla dosyayı Cumhuriyet Başsavcılığına gönderir. Mazeretsiz olarak mahkemeye gelmeyen şüpheli, bu usulden vazgeçmiş sayılır.
Mahkeme tarafından yapılan dinlemede şüphelinin bulunması zorunlu olup, tek başına müdafiin ya da kanuni temsilcisinin bulunması yeterli değildir. Tutuklu şüpheliler bakımından da SEGBİS aracılığıyla dinleme mümkün olabilecektir. Mahkeme, Cumhuriyet Savcısı tarafından belirlenen suç vasfının somut olaya uygun olmadığı, fiilin seri muhakeme usulü kapsamındaki suçlardan olmadığı veya seri muhakeme usulü teklifinin usulüne uygun olarak şüpheli tarafından kabul edilmediği kanaatine varırsa talebi reddederek dosyayı Cumhuriyet Başsavcılığına gönderir. Mahkeme, soruşturmanın doğru yürütülmediği, maddi gerçeğin araştırılması için daha fazla inceleme yapılması gerektiği kanaatinde olursa soruşturmanın sonuçlandırılması için de dosyayı Cumhuriyet Başsavcılığına göndermelidir. Bu durumda soruşturma Cumhuriyet Başsavcılığı’nca genel hükümlere göre sonuçlandırılır.
SERİ MUHAKEME USULÜ NETİCESİNDE VERİLEN KARARLARA KARŞI KANUN YOLU
Seri muhakeme usulü uygulanmak suretiyle verilen mahkeme kararları hakkında itiraz kanun yoluna başvurulabilir. Son karar niteliğinde olmasına rağmen bu kararlar istinafa tabi değildir. Seri muhakeme usulüne tabi suçlar, Asliye Ceza Mahkemesinin görev alanına girdiğinden, itiraz incelemesi kararı veren Asliye Ceza Mahkemesinin yargı çevresinde bulunduğu Ağır Ceza Mahkemesi tarafından yapılır. Yapılacak itiraza ilişkin incelemenin kapsamı, olayda seri muhakeme koşullarının bulunup bulunmadığı ve seri muhakeme usulüne dair kurallara uyulup uyulmadığı ile sınırlıdır.
Av. Arb. Ezgi KUMAŞ